Ý nghĩa nghệ thuật của hình tượng “mảnh trăng” trong truyện ngắn

Đúng như tên gọi, truyện ngắn Mảnh trăng cuối rừng có một hình ảnh rất quan trọng, thiếu nó thì truyện ngắn này cũng mất đi sức sống, đó là hình ảnh vầng trăng. Nếu câu chuyện này diễn ra vào ban ngày thì chuyện gì sẽ xảy ra? Hoặc nếu câu chuyện diễn ra vào ban đêm nhưng ta bỏ hết những câu liên quan đến hình ảnh vầng trăng thì chuyện gì sẽ xảy ra? ngay lập tức tính cách nhân vật chủ đề của truyện sẽ không thay đổi mà tất cả sẽ trở nên lộ liễu đến mức trần trụi, nhạt nhẽo, tầm thường và toàn bộ cái gọi là chất thơ của truyện sẽ bị tiêu biến hết. Chỉ cần hình dung thôi cũng thấy được vị trí của hình tượng này trong tác phẩm.

Vấn đề đặt ra cho người viết là làm sao để miêu tả hình ảnh này thật sinh động, chân thực và phải hàm chứa dụng ý nghệ thuật. Vì vậy, người nghệ sĩ cần sử dụng song song hai phương pháp. Đó là: vừa hiện thực, vừa tượng trưng. Nghĩa là biến một hình tượng sinh động thành một biểu tượng nghệ thuật. Nhà văn Nguyễn Minh Châu đã đáp ứng một cách hoàn hảo những yêu cầu đầy thử thách ấy.

Đọc truyện này ta thấy lối viết hiện thực của Nguyễn Minh Châu rất cụ thể và giàu sức truyền cảm. Trước hết trăng là hình ảnh gợi thời gian. Cuộc gặp gỡ của cặp đôi này diễn ra vào đầu tháng, đó là ngày rằm trong tuần. Trăng lưỡi liềm gợi lên thời kỳ này một cách sống động. Mặt khác, trăng là hình ảnh gợi không gian. Đôi tình nhân này gặp nhau trong rừng rậm Trường Sơn. Đêm ấy, trăng đã giúp Nguyễn Minh Châu miêu tả một cảnh rất thanh bình. Trăng gợi bầu trời cao và trong, trăng lấp đầy cảnh vật bằng thứ ánh sáng huyền ảo và thơ mộng làm nên vạn vật. Tất cả đều lung linh. Đó là một cảnh cho tình yêu. Và ta cũng thấy Nguyễn Minh Châu bám vào hình ảnh này để miêu tả nó như một nguồn sáng dọc câu chuyện chỉ vào nhân vật. Nhân vật Nguyệt đẹp nhất khi ánh trăng chiếu trên mái tóc và khuôn mặt nàng.

Nhưng nếu chỉ dừng lại ở sự miêu tả chân thực thì hình ảnh vầng trăng có thể sống động nhưng không có chiều sâu nghệ thuật. Chính lối viết tượng trưng đã làm cho hình ảnh mảnh trăng trở nên tròn đầy. Nghĩa là trăng không chỉ là trăng mà nó còn tượng trưng cho tuổi trẻ, vẻ đẹp của nhân vật Nguyệt, tình yêu của Nguyệt và Lãm. Tóm lại, trăng là biểu tượng cho sức sống bất diệt của dân tộc Việt Nam trong chiến tranh.

Làm sao Nguyễn Minh Châu có thể chuyển tải những ý nghĩa to lớn đó vào hình ảnh vầng trăng? Đầu tiên, ta có thể thấy ngay mặt trăng được miêu tả song song với Mặt trăng như một cặp hình ảnh gắn bó với nhau, soi sáng cho nhau, tuy hai mà một. Điều này đã được bộc lộ ngay trong cách đặt tên cho nhân vật. Mặt trăng là mặt trăng. Hai hình ảnh này cũng được miêu tả một cách rất tinh tế. Lúc đầu, vầng trăng hiện ra mờ nhạt, không rõ ràng, ý thơ của nó chỉ là một chi tiết rất nhỏ ngoài lề của cốt truyện. Càng về sau, ta thấy trăng càng sáng, càng sắc và càng đi sâu vào nội dung câu chuyện. Thậm chí, ta có thể thấy vầng trăng không chỉ là nguồn sáng mà trở thành nhân vật thứ ba của truyện cổ tích. Cũng như vậy, lúc đầu Nguyệt nấp trong bóng của thân cây. Sau đó Nguyệt cũng dần dần hiện ra, lộ dần từng nét ẩn hiện trong ánh sáng và khi Nguyệt lên buồng lái ngồi thì trăng và Nguyệt cũng hòa vào nhau. Và cuối cùng, cả hai hình ảnh ông và trăng đều đồng nhất trong tâm trí Lâm. Khi trăng lặn, Nguyệt chia tay với Lãm, nhưng Lãm vẫn thấy hình ảnh Nguyệt với khuôn mặt trăng khuyết lộng lẫy hiện ra trước xe. Điều đó cho thấy trăng và Nguyệt không hề lạc lõng trong tình yêu của Lãm. Trăng và mặt Nguyệt đã hòa vào nhau và sống mãi, lấp lánh mãi trong tâm trí Lãm.

Kết thúc tác phẩm, Nguyễn Minh Châu thấy cần phải phát huy hơn nữa lối viết tượng trưng, ​​tạo nên một hình ảnh chủ đạo để lại ấn tượng đẹp, sâu sắc trong lòng người đọc: hình ảnh sợi chỉ xanh óng ánh của Niềm tin. và tình yêu lí tưởng đã kết nối tâm hồn của hai quân dân. Dường như nó – sợi chỉ huyền thoại ấy – cũng được dệt bằng ánh trăng xanh thẫm ấy. Tác giả đã tạo ra hình ảnh chi xanh này để đặt nó tương phản với hình ảnh cây cầu Đá Xanh đồ sộ. Nhưng cầu đã bị bom Mỹ đánh sập. Còn sợi chỉ mỏng màu xanh ấy, không viên đạn nào có thể phá vỡ được. Cách kết bài như vậy đã nâng ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh trăng lừa lên một tầm cao mới để mãi ám ảnh người đọc.