Mộng tưởng | Ron Rolheiser

Một phần tốt đẹp trong đời chúng ta nằm trong những giấc mơ ban ngày, mộng tưởng, dù ít người thừa nhận chuyện đó, và càng ít người hơn nữa dám kể ra những mộng tưởng này. Chúng ta xấu hổ không dám thừa nhận mình đã thoát ly vào mộng tưởng đến mức nào, và thậm chí còn xấu hổ hơn nữa khi muốn kể ra nội dung những mộng tưởng đó. Nhưng dù có thừa nhận hay không, tất cả chúng ta đều là những người mang bệnh mơ mộng hão huyền, ngoại trừ việc đây không nhất thiết là một bệnh tật. Tâm hồn và tâm trí chúng ta, cứ triền miên thất vọng với những giới hạn đời mình, và tự nhiên tìm kiếm sự khuây khỏa trong mộng tưởng. Đây gần như là một cám dỗ không thể cưỡng lại. Thực sự, càng nhạy cảm, thì khuynh hướng thoát ly vào mộng tưởng càng mạnh. Sự nhạy cảm thúc đẩy sự khắc khoải, và khắc khoải không dễ gì thấy an lòng trong đời sống thường nhật. Do đó, chúng ta thoát ly vào mộng tưởng.

Và nội dung của những mộng tưởng này là gì?

Chúng ta có 2 khuynh hướng mộng tưởng: Dạng thứ nhất được phát sinh bởi những tổn thương và các cám dỗ tức thì trong đời mình, ví dụ như, một tổn thương hay giận dữ khiến bạn tưởng tượng về việc báo thù, cảnh báo thù đó chứ chạy đi chạy lại trong đầu bạn. Hoặc một ám ảnh tình cảm hay tình dục khiến bạn tưởng tượng về đủ loại giao hợp.

Dạng mộng tưởng khác mà chúng ta thoát ly vào, phần nhiều không phải do các tổn thương và ám ảnh của thời điểm hiện tại, nhưng bắt rễ từ một sự gì đó thâm sâu hơn, một sự đã được thánh Augustino trình bày trong những dòng kinh điển mở đầu cho quyển ‘Tự thú’ của ngài. “Ngài đã tạo nên chúng con cho Ngài, lạy Chúa, và lòng chúng con khắc khoải cho đến khi được ở trong Ngài.” Nói đơn giản, chúng ta được nạp quá nhiều cho cuộc đời, được trao cho những tinh thần và khao khát vô hạn, rồi được đặt vào thế giới nơi mọi sự đều hữu hạn. Đó là công thức của sự bất mãn dai dẳng. Lối thoát của chúng ta là gì? Mộng tưởng.

Dù thế, dạng mộng tưởng thứ hai này khác với dạng thứ nhất. Dạng mộng tưởng này không quá tập trung vào các cơn giận và cám dỗ nhất thời trong đời chúng ta, nhưng tập trung vào đời sống tưởng tượng thường lệ mà chúng ta đã dựng lên trong lòng mình, đời sống tưởng tượng mà chúng ta cứ chiếu đi chiếu lại trong đầu như xem một bộ phim yêu thích vậy. Nhưng, có một điều quan trọng và cần chú ý ở đây. Trong những mộng tưởng này, chúng ta không bao giờ nhỏ nhen hay hèn kém, nhưng luôn luôn cao thượng và vĩ đại, là một anh hùng anh thư, quãng đại, rộng lượng, không có lỗi phạm, mang nhãn tượng hoàn thiện, và có tình yêu hoàn hảo. Trong những giấc mộng tưởng này, tất nhiên, chúng ta trực cảm thấy thị kiến của ngôn sứ Isaiah khi ngài thấy trước một thế giới hoàn hảo, khi con chiên nằm chung với sư tử, người bệnh được chữa lành, người đói có của ăn, tất cả mọi khắc khoải đều được xoa dịu, và Thiên Chúa ra tay lau khô mọi giọt lệ. Chính ngôn sứ Isaiah cũng tưởng tượng về sự thành toàn hoàn thiện. Thị kiến của ngài mang tính ngôn sứ. Còn những mộng tưởng trần tục của chúng ta không mang tính ngôn sứ, nhưng là trực cảm về Nước Thiên Chúa.

Dù không nói ra, nhưng chúng ta vẫn cần phải tự hỏi mình: Thoát ly vào mộng tưởng, tốt hay xấu thế nào?

Ở một mức độ, mộng tưởng không chỉ vô hại mà còn có thể là một dạng tích cực để nghỉ ngơi và là một cách để phấn chấn chúng ta trong những thất vọng cuộc đời. Ngồi lại trong chiếc ghế êm ái, và chìm trong mộng tưởng có thể hơi khác với ngồi lại và nghe bản nhạc yêu thích của mình. Nó có thể là một thoát ly vươn ra khỏi những thất vọng chán chường trong đời.

Nhưng, có một mặt trái trong đó: Bởi trong những mộng tưởng, chúng ta luôn luôn là người hùng và trung tâm chú ý cũng như ngưỡng mộ, nên mộng tưởng có thể dễ dàng biến thành tính ái kỷ. Do, trong mộng tưởng, chúng ta là trung tâm mọi sự, nên chúng ta dễ dàng trở nên quá đỗi chán nản với một thế giới, mà chúng ta chẳng là trung tâm của cái gì. Và còn nữa: Etty Hillesum, khi suy tư về cảm nghiệm của chính mình, đã đưa ra một hệ quả tiêu cực của việc thường xuyên thoát ly vào mộng tưởng. Bà khẳng định rằng bởi chúng ta biến mình thành trung tâm vũ trụ bên trong những mộng tưởng, nên thường cuối cùng chúng ta chẳng thể có một cái nhìn ngưỡng mộ dành cho bất kỳ ai hay sự gì. Nói mạnh hơn nữa, là trong những mộng tưởng của mình, chúng ta tự phỉnh gạt đi những gì đáng ngưỡng mộ, và thay vào đó lại tự thỏa mãn tự ngưỡng mộ mình. Vì lẽ đó, và nhiều lý do khác nữa, mộng tưởng tiếp tay khóa kín không cho chúng ta nhận thức được thời điểm hiện tại. Khi chúng ta bị gói kín trong ảo tưởng, thì thật khó để thấy được những gì trước mắt chúng ta.

Vậy thì chúng ta sẽ đi về đâu với tất cả những chuyện này? Do những sự tốt xấu trong mộng tưởng, và do khuynh hướng gần như không cưỡng lại được trong chúng ta muốn thoát ly vào ảo tượng, chúng ta cần phải biết kiên nhẫn với chính mình. Henri Nouwen cho rằng, đấu tranh để biến các ảo tượng thành lời cầu nguyện là một trong những đấu tranh lớn bẩm tại trong đời sống thiêng liêng của chúng ta. Pierre Teilhard de Chardin thì chia sẻ rằng khi còn trẻ, ông đã phải đấu tranh rất nhiều với ảo tượng, nhưng, khi thêm tuổi, ông có thể ngày càng đứng vững trong thời điểm hiện tại mà không cần phải thoát ly vào mộng tưởng. Và đây chính là việc mà chúng ta phải đặt ra cho mình.