Côn trùng là gì? Cấu tạo, đặc điểm, phân loại, tập tính (ĐẦY ĐỦ)

Hiện nay, trên thế giới có khoảng từ 6-10 triệu loài côn trùng đang sinh sống và phát triển, thuộc vào nhóm động vật có số lượng cùng chủng loại đa dạng nhất hành tinh. Không khó để bắt gặp côn trùng trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của chúng ta. Nhưng để hiểu rõ về loài này thì không phải ai cũng biết. Vậy côn trùng là gì? Cấu tạo, đặc điểm, phân loại, tập tính của chúng ra sao? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về những điều này qua bài viết dưới đây nhé!

Côn trùng là gì?

Côn trùng có tên gọi tiếng Anh là Insecta và là loài động vật thân mềm thuộc ngành không xương sống. Chúng có bộ xương ngoài cấu tạo từ lớp kitin với kích thước khá nhỏ. Loài này có đời sống khá phức tạp và được phân bố ở nhiều nơi khác nhau. Chúng ta có thể bắt gặp côn trùng ở bất kỳ đâu từ sa mạc, rừng, đồng cỏ, ao hồ hay thậm chí cả vùng biển nước mặn,…

Tìm hiểu thêm: Dịch vụ diệt côn trùng cho văn phòng và khách sạn tại Hồ Chí Minh

Một trong những lợi thế của loại này đó chính là giác quan cực nhạy bén và chính xác. Điều này đã giúp chúng di chuyển nhanh chóng, lẩn trốn được kẻ thù. Bên cạnh đó, loài này còn có khả năng sinh sản cao, mỗi lần sinh sản chúng có thể đẻ ra từ vài chục đến hàng trăm trứng. Đây cũng là lý do khiến côn trùng có thể tồn tại, tiến hóa qua hàng trăm triệu năm.

Tuy nhiên hầu hết côn trùng đều có hại cho con người, chúng ký sinh, truyền bệnh, phá hoại tài sản,..chỉ có 0,1% côn trùng mang đến lợi ích cho con người, là lý do khiến con người luôn tìm cách để tiêu diệt chúng, hạn chế những thiệt hại do chúng gây ra.

Đặc trưng cơ bản về cấu tạo của côn trùng

Một con côn trùng thông thường sẽ có kích thước từ 1mm đến 180mm. Cơ thể chúng được chia thành 3 phần chính bao gồm: đầu, ngực và bụng.

Đầu

Phần đầu của loài này nằm phía trước của cơ thể, phía trên thường có một cặp râu. Đầu bao gồm miệng, 2 cặp mắt, 1 cặp mắt đơn, 1 cặp mắt kép. Mỗi bộ phận đều có nhiệm vụ, chức năng riêng.

Râu: được chia thành nhiều đoạn nhỏ với nhiệm vụ chính là xác định âm thanh, rung động cùng nhiều yếu tố xung quanh môi trường.

Miệng: Cấu tạo miệng phụ thuộc vào chế độ ăn riêng của từng loài.

Mắt kép: Loài này có thể quan sát với tầm nhìn 360 độ nhờ được cấu tạo như hàng triệu thấu kính nhỏ khác nhau.

Mắt đơn: Giúp côn trùng có thể phân biệt được sáng hay tối.

Ngực

Ngực là phần nằm giữa của cơ thể côn trùng với tất cả 3 cặp chân, 2-4 cánh và các cơ quan điều khiển hoạt động.

Chân được chia thành 5 phần, tùy thuộc vào môi trường sống của côn trùng mà cấu tạo chân sẽ được thay đổi . Ví dụ chân của châu chấu hỗ trợ cho sự bật nhảy nhưng cấu tạo chân của ong lại có tác dụng giúp chúng giữ phấn hoa khi được gắn một chiếc giỏ đặc biệt.

Cánh không chỉ giúp chúng di chuyển dễ dàng hơn mà còn giúp chúng tránh được những nguy hiểm tiềm tàng xung quanh. Mỗi loài khác nhau sẽ có một kiểu dáng, màu sắc cánh khác nhau.

Xem thêm: Đâu là loại côn trùng nguy hiểm nhất?

Bụng

Phần cuối cơ thể là bụng. Đây là bộ phận chứa cơ quan nội tạng bao gồm cơ quan bài tiết và cơ quan sinh sản của côn trùng. Tuy là loài động vật không xương sống nhưng chúng lại có cơ quan tiêu hóa khá hoàn chỉnh.

Một số loài côn trùng có thể sinh tồn được trong điều kiện khắc nghiệt là nhờ lượng nước được lưu trữ tại phần bụng của chúng.

Các loại côn trùng được phân theo hình thức phát triển

Hầu hết các loại côn trùng đều được phát triển từ trứng sau đó chúng dần lớn lên rời khỏi trứng, biến đổi hình thái cho đến lúc trưởng thành. Chỉ những loài côn trùng đã trưởng thành mới thực hiện được chức năng sinh sản. Tùy thuộc vào mỗi loài sẽ có những kiểu phát triển, biến thái khác nhau. Thông thường sự biến thái của côn trùng được chia ra làm 2 kiểu đó là:

• Biến thái hoàn toàn
• Biến thái không hoàn toàn

Biến thái hoàn toàn

Biến thái hoàn toàn có tên tiếng Anh là Holometabolous, với khoảng 88% loài côn trùng trên thế giới trải qua loại biến thái này. Có tất cả 4 giai đoạn vòng đời bao gồm: trứng, ấu trùng, nhộng và con trưởng thành.

Những con vật có kiểu biến thái này sẽ có đặc điểm khác hoàn toàn khi chúng trưởng thành. Chúng được chui ra từ trứng sau nhiều lần lột xác và phát triển để tiến hóa thành nhộng.

Khi ở giai đoạn nhộng, chúng sẽ dành hầu hết thời gian để nghỉ ngơi và chờ các mô ấu trùng cùng các cơ quan phân hủy hoàn toàn. Khi thành công tổ chức lại các con trưởng thành chúng sẽ thực hiện lần lột xác lần cuối cùng để trở thành một con trưởng thành với đầy đủ chức năng.

Khi ở giai đoạn trưởng thành, các loài côn trùng sẽ hoạt động mạnh mẽ để kiếm ăn ngoài ra chúng còn giao phối để sinh sản và duy trì nòi giống.

Có thể nói trên thực tế côn trùng biến thái nhằm thích nghi cũng như duy trì nòi giống của loài. Tại những giai đoạn phát triển của loài biến thái hoàn toàn phù hợp với điều kiện môi trường sống khác nhau.

Số lượng loài biến thái hoàn toàn lên đến 88%. Một số loài tiêu biểu phải kể đến đó là: bướm, ruồi, kiến, muỗi, ong,..

Biến thái không hoàn toàn

Loài biến thái không hoàn toàn phải trải qua ba giai đoạn bao gồm: Trứng, ấu trùng và trưởng thành. Kiểu biến thái không hoàn toàn còn có tên gọi khác là biến thái không đầy đủ.

Đầu tiên, trứng sẽ phát triển để trở thành ấu trùng, tách ra khỏi trứng. Tại kiểu biến thái này, ấu trùng sẽ phải trải qua nhiều lần lột xác để có kích thước lớn hơn và trưởng thành. Đối với những loài có cánh, ấu trùng sẽ phát triển mọc cánh thông qua những lần lột xác kia.

Ấu trùng có kiểu biến thái không hoàn toàn có đặc điểm gần giống với con trưởng thành do chúng sống ở môi trường, ăn nguồn thức ăn và có những hành vi tương tự như ở giai đoạn trưởng thành chỉ khác về kích thước và một số chức năng hoàn thiện bên trong cơ thể.

Khi chức năng cơ thể dần được hoàn thiện cùng kích thước đủ lớn, chúng chính thức trở thành loài trưởng thành.

Một số loài côn trùng biến thái không hoàn toàn tiêu biểu phải kể đến là: Gián, mối, châu chấu, bọ ngựa,..

Bên cạnh hai kiểu biến thái trên còn có một biểu biến thái ít hoặc không biến thái, tuy nhiên loại này lại không phổ biến, chúng chỉ xuất hiện ở các loài côn trùng trùng cổ. Kiểu biến thái này được định nghĩa là những con non chính là phiên bản tí hon của con trưởng thành ngay từ khi nó được chui ra từ trứng. Theo thời gian, con non đó sẽ lớn lên cho đến khi đạt được kích thước như con trưởng thành. Một số loài tiêu biểu cho kiểu biến thái này là bọ bạc và bọ đuôi bật.

Tham khảo thêm: [Mách bạn] Top 5+ thuốc diệt ruồi an toàn

Vai trò của côn trùng

Lợi ích của côn trùng

Có thể nói côn trùng là loài sinh vật đông đảo nhất trên thế giới, góp phần làm đa dạng sinh thái và là nguồn thức ăn phong phú cho các loài động vật khác. Ong, bướm góp phần vào việc thụ phấn tự nhiên làm tăng năng suất cây trồng giúp ích cho mùa màng. Bên cạnh đó ong cũng góp phần làm tài nguyên dồi dào đối với sức khỏe con người như làm sáp, mật.

Tác hại của côn trùng

Ngoài những lợi ích phía trên, côn trùng cũng đem lại phiền toái không hề nhỏ đối với đời sống con người, thậm chí một số loài còn là nguyên nhân gây nên bệnh dịch nguy hiểm.

Gián là loài côn trùng gây lên mùi hôi thối, khó chịu và là nguyên nhân gây mất vệ sinh an toàn thực phẩm trong gia đình bạn. Loài gián Đức còn có sự bùng phát và kháng thuốc mạnh mẽ khiến nhiềug người đánh lo ngại. Thậm chí chúng còn mang theo những loại vi khuẩn gây bệnh về tiêu chảy hay phổi,..

Một số loại côn trùng còn ảnh hưởng trực tiếp đến các loài cây lương thực, phá hoại mùa màng, thất thoát lương thực như rệp, rầy,..

Muỗi là nguyên nhân chính gây nên đại dịch sốt xuất huyết, sốt rét hay viêm não Nhật Bản, gây ra những vết đốt khó chịu.

Một trong những côn trùng khiến chúng ta phải đau đầu đó là mối mọt, chúng phá hoại kết cấu gỗ đồ đạc của gia đình bạn, biến tủ, kệ, những dụng cụ bằng gỗ thành đống mùn vô dụng.

Tập tính của côn trùng

Một số loài côn trùng có tập tính xã hội như kiến hay ong. Chúng thường sống với nhau thành bầy, đoàn, được tổ chức tốt. Các cá thể này thường có bộ gen tương đối giống nhau. Đứng đầu là con chúa hay con cái có khả năng sinh sản duy nhất. Con chúa này đảm nhiệm chức năng mẹ trong bầy, chỉ huy những con thợ, những con không có khả năng thực hiện chức năng sinh sản. Những con con sẽ phải thực hiện các chức năng như xây tổ, tìm kiếm thức ăn, vệ sinh tổ, vệ sinh con chúa và chăm sóc ấu trùng,..

Bằng pheromone mà con chúa có thể điều khiển các con khác trong bầy. Sau mỗi mùa sinh sản, con chúa lại cho ra đời một lứa con cháu là hậu duệ của mình, khi lớn lên những con này sẽ bay đi nơi khác để tạo nên bộ thị tộc riêng. Một trong những hình ảnh minh họa rõ nhất chính là những đàn kiến cách bay vào nhà bạn. Con chúa sinh ra những con thợ với tốc độ chóng mặt còn con đực chỉ đóng vai trò sinh sản.

Một tập tính khác của loài côn trùng chính là ở một số loài có giai đoạn biến thái chúng có thời kỳ ngủ đông (hibernate) và thời kỳ đình dục (diapause).

Bài viết trên đây, chúng tôi đã giải đáp những thắc mắc về côn trùng là gì? Cấu tạo, đặc điểm, phân loại, tập tính của chúng ra sao? Hy vọng những thông tin mà chúng tôi cung cấp trên đây sẽ hữu ích đối với bạn. Trân Trọng!