Ôn thi hiệu quả bằng phương pháp khoa học … – The Present Writer

Một mùa thi nữa lại sắp tới. Inbox của tôi những ngày này tràn ngập các câu hỏi về cách ôn thi, phương pháp ghi nhớ kiến thức, kỹ thuật làm bài thi tốt…

Ngày trước tôi cũng vậy, cứ cầm trong tay lịch thi là lòng dạ nôn nao, không biết nên bắt đầu ôn tập từ đâu, đầu óc trống rỗng. Nhưng may mắn sau này, vì đam mê với việc học, làm giáo viên, rồi trở thành Tiến sĩ giáo dục, tôi đã nghiên cứu, tìm tòi và thử nghiệm thành công một số phương pháp để học ôn thi tốt hơn—không chỉ nhằm tăng điểm số mà còn tối ưu hoá kiến thức, nhớ được những gì mình học lâu hơn.

Bài viết này (kèm theo video hướng dẫn) giới thiệu hai phương pháp ôn thi được nhiều nghiên cứu khoa học kiểm chứng: ACTIVE RECALL (chủ động gợi nhớ) và SPACED REPETITION (lặp lại cách quãng). Bài viết giải thích khái niệm, tư duy cốt lõi của hai phương pháp này, đồng thời chỉ ra một số cách làm để thực hiện đồng thời cả hai phương pháp.

Khái niệm

Active Recall

Active Recall dựa vào lý thuyết rằng khi bạn học một điều gì đó mới mẻ, não bộ của bạn đã ghi nhớ kiến thức đó và cất nó ở đâu đó trong đầu mình. Tuy nhiên, để nhớ được kiến thức đó lâu dài và “gọi” được nó ra khi cần sử dụng, bạn phải luyện tập cho não bộ của mình kỹ năng ghi nhớ, đánh dấu, và lục tìm kiến thức đúng lúc.

Đấy là lý do tại sao phương pháp này có tên là Chủ động gợi nhớ. Từ khoá quan trọng ở đây là “chủ động”.

Một cách ôn thi rất thường gặp nhưng lại bị xem là thụ động và không hiệu quả là đọc lại bài khoá (re-reading). Ví dụ như ngày mai thi Lịch sử, thì tối nay, bạn mở sách ra đọc rồi gật gù “ok ok”—cứ như là kiến thức sẽ trôi từ sách vào đầu mình một cách thần kỳ như Nobita ăn bánh giúp trí nhớ của Doraemon vậy. Nhưng thực tế, cách đọc lại bài kiểu này (thậm chí kể cả highlight, ghi chú vào sách) chỉ hiệu quả khi học kiến thức mới, chứ không giúp ích nhiều khi ôn lại kiến thức cũ vì kiến thức không đọng lại ở trong đầu được lâu để làm bài thi.

Ngược lại, đối với gợi nhớ chủ động, bạn phải tích cực tạo ra thử thách cho não bộ của mình để nhớ kiến thức lâu hơn và sắc bén hơn.

Spaced Repetition

Spaced Repetition dựa vào nghiên cứu về Đường cong của sự lãng quên (The forgetting curve). Đường cong này thể hiện khi mới học thì não bộ sẽ nhớ thông tin ngay nhưng thời gian càng dài, ta sẽ quên nhiều hơn, kiến thức rơi rụng dần.

Bởi vậy, Spaced Repetition sử dụng chiến thuật lặp lại cách quãng, có nghĩa là ngay khi não bộ của mình bắt đầu quên điều gì đó, mình ôn lại ngay gối đầu và nhờ vậy nhớ được lâu hơn. Từ khoá quan trọng ở đây là “cách quãng”.

Tại sao cần học cách quãng? Nghiên cứu đã chỉ ra rằng nếu bạn ngày nào cũng ôn tập với kiến thức y như nhau thì không tốt vì thứ nhất là nó tạo cảm giác mệt mỏi, chán nản cho người học và thứ hai là không cho não cơ hội để nghỉ ngơi, lưu trữ dự liệu.

Nếu học cách quãng thì khi ôn lại bài, ta luyện cho não bộ khả năng gọi lại kiến thức đã phai mờ—một kỹ năng hết sức quan trọng và cũng là trọng tâm của phương pháp Spaced Repetition này.

Active Recall và Spaced Repetition là một “bộ đôi hoàn hảo”. Hai phương pháp bổ sung cho nhau rất tốt và thường xuyên được sử dụng song song để gợi nhắc kiến thức và ôn cách quãng nhằm giúp kiến thức bám chắc, lâu dài hơn. Bởi vậy, trong quá trình ôn thi, ta cần tối ưu hoá cả hai phương pháp này với những cách thực hiện sau đây.

Cách thực hiện

Có nhiều cách để thực hiện Active Recall và Spaced Repetition; mỗi người phải tuỳ vào phong cách học và môn học để thiết kế cách ôn tập tốt nhất cho mình. Dưới đây, tôi chia sẻ các cách tôi từng thực hiện để đỗ Đại học tại Việt Nam chỉ sau vài tháng ôn tập từ mất gốc, và sau này đạt điểm tuyệt đối 4.0/4.0 GPA cả bậc Thạc sĩ và Tiến sĩ tại Mỹ.

1/ Flashcard (thẻ học)

Một trong những cách phổ biến nhất để ứng dụng Active Recall và Spaced Repetition là sử dụng fashcard. Khi ôn bài, nếu có phần kiến thức nào bạn cảm thấy khó nhớ hoặc quan trọng, bạn ghi vào flashcard. Một mặt ghi khái niệm, từ mới, kiến thức… bên kia ghi giải thích, ví dụ, hoặc đáp án.

Cái nào ghi, cái nào bỏ là hoàn toàn phụ thuộc vào từng người khi ôn thi, không có một quy tắc cụ thể, Tuy nhiên, bạn không nên ghi tất cả mọi thứ vì Active Recall hiệu quả nhất khi bạn tạo trở ngại thử thách não bộ nhớ những nội dung khó và quan trọng. Vì vậy, mình chỉ nên tập trung vào những thứ mình chưa nhớ, chưa hiểu hoặc cảm thấy quan trọng cho bài thi mà thôi.

Tiếp theo khi có flashcard rồi thì mình sẽ áp dụng Spaced Repetition bằng cách ôn bài cách quãng, ví dụ cách 1 ngày, 3 ngày, 5 ngày mình sẽ ôn lại, flashcard nào mình hay quên mình sẽ ôn nhiều hơn.

Flashcard có thể được viết tay (nghiên cứu chỉ ra rằng viết tay giúp nhớ lâu hơn) hoặc đánh máy. Bạn cũng có thể sử dụng những ứng dụng có thuật toán được phát triển theo vào Spaced Repetition để tráo flashcard cách quãng cho bạn học tốt hơn. Ví dụ như Anki cho flashcard nói chung và MochiMochi cho flashcard học từ vựng tiếng Anh. (Xem video review MochiMochi tại đây)

2/ Mindmap (Bản đồ tư duy)

Phương pháp vẽ bản đồ tư duy rất tốt cho việc nhớ những kiến thức phức tạp, có liên quan chéo tới nhau (ví dụ như các bộ phận cơ thể người, tiến trình lịch sử, các bộ phận của máy móc…). Việc vẽ ra bản đồ tư duy giúp cho việc hình dung mọi thứ được dễ hơn.

Tuy nhiên, điều tối quan trọng khi ôn thi là mình sẽ không mở tài liệu để vẽ mindmap như khi học mới mà nên đóng tài liệu lại và thử xem mình vẽ được bao nhiêu. Đây là cách ứng dụng Active Recall để luyện cho não bộ cách gợi nhớ và hệ thống kiến thức.

Sau khi có mindmap vẽ ra và đối chiếu kiến thức chuẩn rồi, ta sẽ ứng dụng Spaced Repetition bằng cách giãn thời gian học ra vài giờ hoặc vài ngày rồi quay lại ôn tập. Một cách tôi hay dùng khi ôn tập với mindmap là che đi một phần mindmap để đoán và sau đó mở ra để kiểm tra đáp án.

3/ Đặt câu hỏi

Một phương pháp ôn thi cực kỳ hiệu quả cho cả Active Recall lẫn cả tư duy đa chiều là đặt câu hỏi cho tài liệu học thay vì chỉ tập trung vào câu trả lời.

Để làm được điều này, bạn cần đặt mình vào vị trí của người ra đề thi, giả dụ bạn là người ra đề, với bài khoá như thế này thì bạn muốn hỏi thí sinh những điều gì? Như vậy, trong quá trình ôn thi, thay vì chỉ học chay, bạn tích cực đặt ra hàng loạt câu hỏi và ghi phần trả lời bên cạnh. Cách này cực kỳ tốt vì nó giúp bạn luyện tư duy chủ động, biết được đâu là kiến thức quan trọng và thậm chí có thể đoán trước đề thi phần nào 😀

Sau khi có bộ câu hỏi và câu trả lời rồi, bạn tiếp tục áp dụng Spaced Repetition bằng cách để cách quãng ngày ôn tập, che đi phần đáp án và trả lời theo những câu hỏi minh đặt ra

4/ Tưởng tượng, liên kết

Một phương pháp mà cá nhân tôi từng sử dụng và thấy rất hiệu quả để nhớ kiến thức nhưng ít khi thấy sách vở nhắc tới như một cách học chính quy, đó là tưởng tượng, liên kết

Khi học một cái gì đó khó nhớ, xa vời với cuộc sống hiện tại thì tôi cố gắng dùng trí tưởng tượng để liên kết nó gần hơn. Ví dụ ngày xưa khi học môn kỹ thuật công nghiệp, tôi cảm thấy có nhiều kiến thức khó nhớ vì thiếu minh hoạ trực quan. Để hình dung rõ hơn, tôi tưởng tượng trong đầu một cái máy với đủ cấu tạo như sách nói, và tưởng tượng khi bật máy thì các bánh răng liên kết chạy như thế nào, tạo ra áp suất để đẩy xi lanh bơm nguyên liệu ra sao…

Tương tự, với việc học từ mới tiếng Anh, y học, hoá học, sinh học… nếu bạn ghép kiến thức vào cuộc sống hàng ngày hoặc hình ảnh nào đó quen thuộc với mình thì khi ôn lại sau này, dù cách ngày, cũng rất hiệu quả và nhớ lâu.

5/ Nhẩm thành lời (verbalize)

Khi ôn thi, thay vì ôn thầm trong đầu, bạn nên nói ra thành lời vì khi nhẩm thành lời như vậy, ta buộc phải diễn đạt kiến thức một cách rõ ràng, logic, thay vì chỉ lướt qua trong đầu. Đây là cách rất tốt để thực hành Active Recall.

Để thực hiện tốt nhất phương pháp này, bạn nên ra khỏi bàn học, đi đi lại lại như đang tập thuyết trình để nói được tự nhiên hơn. Tốt hơn nữa, bạn tìm ai đó đọc câu hỏi, test cho bạn nói lại. Cách này tạo áp lực lên não bộ để gọi ra kiến thức tốt hơn và chuẩn bị tâm lý như khi đang đi thi, trả bài trên lớp.

—

Như đã viết, hai phương pháp Active Recall và Spaced Repetition đã được khoa học chứng mình và hữu hiệu nhất để ôn thi, và đặc biệt hiệu quả khi được áp dụng đồng thời. Tuy nhiên mỗi người có một phong cách học khác nhau nên bạn cần tham khảo và thử nghiệm nhiều cách làm để tìm ra cách phù hợp nhất cho của mình

Đối với những bạn đang đối diện với kỳ thi lớn, tôi có đôi lời khuyên và cổ vũ dành riêng cho bạn trong video dưới đây (từ phút 10:56)

Chúc các bạn thi tốt!

Chi Nguyễn

*Bạn thích bài viết này? Hãy cân nhắc ủng hộ cho The Present Writer để blog có thể tiếp tục hoạt động phi lợi nhuận

**Vui lòng đọc kỹ yêu cầu về Bản Quyền-Cộng Tác trước khi sao chép hoặc trích dẫn nội dung và hình ảnh của blog